Reisverslag ds Verry Patty – 5. In de ban van de angst

Keselamatan manusia

1. Angst en terreur?
Ik zit in een guesthouse van de UKIM zonder tv. Als ik het nieuws volgen wil moet ik de deur uit en naar het centrum van de stad gaan om daar me bij te laten praten of de kranten nalezen. Of als internet werkt dan kan ik het gemakkelijk via mijn mobiel volgen. Maar de moessonregens schijnt ook nu Ambon in houtgreep te houden. Wat een luxe is het om zonder tv wat afstand te kunnen nemen van de emotionele als ook nationalistische oproepen om keihard af te rekenenen met alles wat in verband gebracht kan worden met extreme terreuracties van fundamentalistische Islamieten. Soms waan ik me in Nederland, waar er vanuit angst en woede gehakt wordt op alles wat met ISIS te maken heeft. Maar wat bereik je nu met deze ‘luchtduels’? Dragen die harde woorden bij aan een structurele oplossing? En verdwijnt de angst?

Binnen enkele dagen was er totale ontregeling Indonesië. Mensen schreeuwen, dat de regering met harde hand moet ingrijpen. Maar wat is er nu aan de hand? Vorige week donderdag – op hemelvaart – verliet ik Jogyakarta en kwam er in Makassar achter, dat er een vulkaanuitbarsting plaatsvond bij de Gunung Merapi. De avond voor ons vertrek bespraken we aan de voet van de Gunung Merapi over een eventuele evacuatieplan, aangezien het rieten dak van het huis van ibu Elga, waar wij toen een huisdienst bijwoonden door de laatste lava-aanval afbrandde. Niets leek te wijzen, dat de berg weer actief zou worden. Zo was het ook met de terroristische aanvallen. Tijdens de seminar over ‘Inclusive Religious Eucation’ in Jogyakarta zag je het verschil in de benadering van de theologische vraagstukken qua regio. De bijdragen vanuit Poso en Ambon (Indonesia Timur) waren diep gekleurd door de gebeurtenissen van 20 jaar geleden. Het begon in Poso met het verbranden en vernielen van godshuizen van Moslims en Christenen. Het geweld waaide over naar de Molukken, waar haat en geweld eindeloos leken te regeren. De inleiders probeerden de aanwezigen te wijzen op de lange weg, die men gegaan is om weer met elkaar als deelgroepen in gesprek te komen. Het was een moeizame en leerzame weg, waarbij de betrokken godsdiensten bijdroegen aan het verzoeningsproces. In het boek ‘costly tolerance’ zijn deze artikelen te lezen. Het boek is een uitgave van de NICRMC, waarbij gewezen wordt op de betekenis van tolerantie als eerste stap naar reconciliatie. De titel van het boek is ontleend aan een begrip van de Duitse theoloog Bonhoeffer, die niet gelooft in goedkope genade. Genade en dus tolerantie is kostbaar en kent een hoge prijs. De inbreng vanuit Ambon – gepresenteerd door 2 jonge powervrouwen van de GPM – Dr Ake Iwamoney en Dr. Nancy Souisa – had te maken met een UKIM-onderzoek, waarbij een Islamitsche school en een christelijke school een pelaverbond sloten. Van binnenuit kregen zij de gelegenheid om van elkaars godsdienst te leren en met elkaar om te gaan. De kinderen leerden elkaar over de verschillende geloofsfeesten en gingen met elkaar op kamp. Uit Poso wees dr Tandapai op het feit, dat theologen oog moeten blijven houden op de maatschappelijke context, waarin we als kerk leven. Een theologie wordt geboren in de wereld, waarin zij geconfronteerd wordt met de existentiële vragen van het leven. Wat te doen als kerk als blijkt dat de gronden van Sulawesi doelwit worden van allerlei krachten – zoals militairen en multinationals -vanwege de rijkdom aan natural resources?
Niemand had het voor mogelijk gehouden, dat er zo kort na elkaar heftige acties uitgevoerd zouden worden. Alom overheerste het gevoel, dat de de overheid overzicht had op de activiteiten van de radicale fundamentalistische groepen. Maar na de volgende aanslagen – zaterdag op de politie en zondag in 3 verschillende kerken in Surabaya – lijkt de paniek te zijn losgebarsten. De kijk op jonge Molukse families komt onder druk te staan. Wat zijn de plannen van deze (fundamentalistische) gezinnen?

2. De terreur van de angst
Op zondagmorgen kwamen we ’s morgens vroeg aan op het vliegveld van Ambon – Pattimura. Vanwege een ochtendfile voor het vliegveld moesten we even wachten op ons vervoer naar de stad. Van paniek was weinig sprake. Overal werd je door mensen gevolgd in de hoop, dat je toch een taxi nodig zou hebben. Ook in het vliegtuig verliep alles rustig. Er was geen sprake van animositeit tussen selam en serani…

Zo verging het ook de dagen daarna. Ik heb mensen wel angstig zien reageren, maar met elkaar gingen ze als Islamieten en Christenen daarover niet in gesprek. Als ik daarover begon zag je hoe groot daarover de teleurstelling was. De Christenen waren net zoals de Islamieten aangeslagen. Hier op Ambon had men zich de afgelopen jaren zo ingespannen om de smalle weg van de verzoening te gaan. Het is een lang traject geworden, wat veel offers heeft gekost en waar mensenlevens vielen en godshuizen werden afgebrand. De terreuraanslagen waren een slag in het gezicht voor beide geloofsgemeenschappen. De verbijstering is groot, maar niemand heeft een antwoord op de vragen die loskomen. Men had altijd gedacht dat dit niet mogelijk zou zijn. Was dit een hopen tegen beter weten in? Het leek alsof men weer terug was in de eigen bubble…Het lijkt net alsof ik in Nederland ben en de rechtse partijen hoor schreeuwen om meer controle op alles, wat er in de moskee gedaan wordt. En dat de overheid de sleepwet moeten hanteren om de terreurdreiging de kop te drukken. De vraag blijft moet alles wijken voor onze veiligheid? En kan de overheid daarvoor zo maar wetten veranderen? In situaties als deze wordt de Ambonse verdraagzaamheid meer dan getoetst.

Ik kom mensen tegen die argwanend zijn geworden en veiligheidsmaatregelen eisen van de overheid. Maar wie kan zich verdedigen tegen de terreurdreigementen, die verkleedt gaan in de banaliteit van alledag? Wie ziet nu in het gezin een bedreiging? Was het gezin in christelijke kringen in Nederland niet de hoeksteen van de samenleving? Wie vermoedt nu, dat kinderen ingezet worden om spookbeeld te scheppen in deze samenleving? In situaties als deze wordt de Ambonse verdraagzaamheid meer dan getoetst. Het lijkt erop, dat sommige mensen de afgelegde weg naar de vrede in Ambon – met de gong perdamaian als bezegeling van die moeizame weg – zo maar vergeten zijn. Alsof ze weer jaren terug geworpen zijn geworden in de tijden van de kerusuhan.
In het straatbeeld zie je een kentering. Gewapende politiemannen staan voor de godshuizen elke dag wel, maar met extra manschappen op vrijdag en zondag. Geeft dit de veiligheid, waar men op hoopt? Zo nu en dan hoor je de oyek drivers stoer verklaren, dat ze zullen weigeren om dames met hoofddoeken te vervoeren. Maar het blijft toch een centenkwestie…

Het is een bijzondere aangelegenheid, dat ik als redelijke buitenstaander op Ambon met alle partijen in aanraking kan komen. Het predikaat Nederlander krijgt zo een andere dimensie. Het schept afstand en enigszins wat verbondenheid. Zeker als je de stand van zaken er nu tot je laat inwerken. In mijn ogen lijken de islamieten, katholieken en protestanten een pas op de plaats te hebben gemaakt. Naast de harde uitspraken gebaseerd op het wantrouwen overheerst de voorzichtigheid. In eigen kring kan men erover spreken, maar meestal gebeurt het in stilte, waarbij men zeker weet, dat ‘andersgezinden’ het niet kunnen horen. Waar ik ook kwam de afgelopen weken telkens verwonderde ik mij erover, dat de actualiteiten overal werd doodgezwegen. Telkens moest ik de situatie aankaarten over de dreigingen in het hedendaagse Indonesië. Ik vroeg een aantal bekenden, wat dit nu was. Een predikante verwees naar de situatie, die ontstond nadat vorig jaar de gouverneur van Jakarta Ahok werd veroordeeld en in de gevangenis belandde. Sinds die tijd merk je niet Islamieten onder spanning leven. Op Ambon is het nog ingewikkelder. Sinds de kerusuhan heeft men zoveel geïnvesteerd in goede relaties tussen de geloofsgemeenschappen, maar toch blijft men voor de zekerheid in aparte wijken wonen. Iemand wees erop dat de extremistische actievoerders de wonden van de kerusuhan opnieuw opengereten hebben en dat er eigenlijk weinig sprake is van heling en genezing. De angst is er ingeslopen, dat het conflict weer oplaait. Men wordt in de tang genomen door angst en verlegenheid.

3. Om een terreur vrije wereld
Zoals ik al eerder beschreef in mijn reisverslagen nam ik in de maand mei deel aan 2 seminars op Ambon en in Jogyakarta, waar het belang besproken werd van Inclusive Religious Education – hoe je op een inclusieve manier vanuit je geloof aan de godsdienstige vorming bijdragen. Juist nu de patstelling weer dreigt te worden ingenomen blijkt hoe belangrijk deze benadering is. Op Maluku kan men met trots verwijzen naar de inspanningen, die ertoe bijgedragen hebben, dat mensen het vertrouwen in elkaar hebben gevonden via de speciale verbintenissen van een Moluks verbond van pela. In hoeverre kunnen andere geloofsgroepen hiervan leren?

Tijdens de colleges pastoraat probeer ik daarover met de studenten in gesprek te komen. Hoe kun je als toekomstige pastoraal werker daarin het verschil maken. Wat is jouw rol als geestelijk verzorger? Hoe kun je als counselor (raadsman) mensen nabij blijven? Wat zijn de dingen, die je moet doen? 5 do’s & 5 don’t for pastorale care? De inclusieve benadering helpt het meest. Met Pinksteren blijven de christenen hopen op de werking en de inspiratie van de heilige Geest om hen in hun beperktheid nabij te staan; heel de Ramadhan benutten de islamieten om te bidden voor een rechtvaardige samenleving, waarin niemand in armoede hoeft te leven. En degenen, die geen godsdienst hebben mogen tijdens de vrije feestdagen genieten van elkaars nabijheid in de door de zonovergoten natuur.

De sekum (scriba) van het synodebestuur van de GPM weet met zijn uitspraken en zijn foto’s mensen gerust te stellen. Met zijn toestemming druk hier een van zijn foto’s op Instagram af: Jang baku marah (Pdt Elifaz Maspatella)

Ik prijs me gelukkig, dat ik allerlei geestelijke leiders hetzelfde hoor verkondigen als het gaat om de inzet van het geloof. Of het nu de in kathedraal is, de mesjid of het kerkgebouw is geestelijke leiders blijven benadrukken, dat de kern van godsdienst gaat om de bevordering van vrede en samenhang in de samenleving. Het gaat om de kwaliteit van leven, die terug te vinden is in een rechtvaardige samenleving, waarin iedereen een plek heeft onder de zon.

Ambon, 25 mei 2018
Verry Patty
​​5 / 5